W marcu 1939 r. Hitler wysłał swoje wojska do Pragi, likwidując resztki Czechosłowacji. Na jej terenie powstały uzależnione od Niemiec Protektorat Czech i Moraw oraz teoretycznie niepodległe Państwo Słowackie. W tym samym miesiącu Hitler zmusił Litwę do odstąpienia Kłajpedy, a Rumunię do zawarcia układu handlowego, który gwarantował stałe dostawy ropy  z zagłębia w Ploeszti. Tym samym Niemcy zapewniły sobie dogodne warunki do zbrojnej rozprawy z Polską.
Rząd polski zdawał sobie sprawę, że w nadchodzącym starciu zwycięstwo będzie zależało od postawy zachodnich sojuszników. Naczelny Wódz marszałek Edward Śmigły-Rydz nie miał wątpliwości, że w starciu z armią niemiecka Wojsko Polskie może ulec. Dlatego jeszcze w maju ustalono z naczelnym dowództwem francuskim sposoby działania sprzymierzonych na wypadek ataku niemieckiego.
W obliczu nadciągającego konfliktu wzrastała rola ZSRR. Dla demokracji zachodnich nie do przyjęcia było jednak żądanie Moskwy, aby Armia Czerwona miała prawo chronić kraje nadbałtyckie, nawet jeśli te nie zostaną wciągnięte do wojny. W tej sytuacji Rosjanie zwrócili się ku Niemcom. Już wiosna 1939 r. z ich inicjatywy podjęto pierwsze rozmowy o poprawie wzajemnych relacji, a 23 sierpnia 1939 r. do Moskwy udał się niemiecki minister spraw zagranicznych Joachim von Ribbentrop. W nocy podpisano na Kremlu niemiecko-radziecki układ o nieagresji, nazwany od nazwisk jego sygnatariuszy paktem Ribbentrop-Mołotow.
Pakt Ribbentrop-Mołotow dawał Hitlerowi wolną rękę w kwestii rozpoczęcia agresji na Rzeczpospolitą oraz gwarantował mu wsparcie radzieckie w tej wojnie. Hitler wiedział już, że wojna z Polską będzie szybka i zwycięska. Jednak w ostatniej chwili cofnął wydany już rozkaz ataku, gdyż 26 sierpnia Polska i Wielka Brytania zawarły niespodziewanie układ o sojuszu wojskowym. Wkrótce wyznaczono nowy termin ataku.
W piątek 1 września 1939 r. o godz. 4.45 wojska niemieckie, bez wypowiedzenia wojny, zaatakowały Polskę z ziemi, wody i powietrza. Przewaga przeciwnika była druzgocąca. Wojska niemieckie szybko przełamały polską obronę i parły naprzód, zmierzając do okrążenia Warszawy i zniszczenia wojsk polskich. Główne uderzenie niemieckie wyszło ze Śląska i Słowacji, a drugie z Pomorza i Prus Wschodnich. Wojska niemieckie siały śmierć i zniszczenie bombardując miasta, linie komunikacyjne i drogi, łamiąc opór wojska polskiego.
Z Niemcami współdziałali Słowacy, którzy przepuścili niemieckie dywizje szturmowe przez swój teren i sami wzięli udział w ataku na Polskę.
W zaistniałej sytuacji rząd polski zwrócił się do rządów państw sojuszniczych o wykonanie zobowiązań i podjęcie akcji zbrojnej przeciw agresorowi. Państwa te były zaskoczone agresją. Żadne z nich nie było przygotowane do wojny. Rząd brytyjski  2 września wystosował do Niemiec ultimatum żądając przerwania walk i wycofania wojsk niemieckich z Polski. W ślad za tym podobne ultimatum wystosowała Francja. Wobec nie zastosowania się Niemiec do tych żądań, państwa te 3 września o godz. 11.00 znalazły się w stanie wojny z Niemcami. Wojna przybrała charakter ogólnoeuropejski. Faktycznie ani Anglia, ani Francja działań zbrojnych na większą skalę nie podjęły.
Swój udział w wojnie obronnej 1939 r. mają także żołnierze związani z Włocławkiem. Są to żołnierze 14 pułku piechoty, którzy stacjonowali od maja 1921 roku w koszarach przy ul. Żytniej. W kampanii wrześniowej walczyli w składzie macierzystej dywizji ( GO „Wschód”, Armia „Pomorze”). 1 września pułk załadował się na transport kolejowy i został przetransportowany do st. Mełno. Walczył tam z Niemcami i osłaniał wycofującą się 16 DP. 11 września kompania zwiadu i pododdziały pułku walczyły w rejonie dworu Walewice i m. Sobota. Podczas bitwy został ranny dowódca pułku ppłk Brayczewski. Rozkazem dowódcy dywizji na stanowisko dcy pułku wyznaczony zostaje ppłk  Bohdan Sołtys, który został ranny podczas natarcia pułku na Głowno i następnie zastrzelony przez niemieckiego dywersanta. 17 września pułk dotarł do Wituszy gdzie otrzymał dalsze rozkazy. Jako straż przednia dywizji maszerował przez wieś Brzeziny, Jamno, Iłów, Budy Stare, Gajówka Radziwiłka w rejonie której walczył z Niemcami. W lasach Stare Budy dotarł do żołnierzy rozkaz gen. Bortnowskiego nakazujący małymi grupkami przedzierać się do walczącej jeszcze Warszawy. Udało się to tylko nielicznym.
W związku z przyjętymi przez włocławskich saperów w dziedzictwo tradycjami, należy w tym miejscu wspomnieć o żołnierzach 3 Pułku Saperów Wileńskich. Przekształcony w 3 batalion i od 1934r. podległy 1 Brygadzie Saperów. Po ogłoszeniu mobilizacji alarmowej 23 III 1939 r. batalion zmobilizował 53 batalion saperów (dowódca kpt. Wahren ), który został skierowany do dyspozycji Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”, zaś w ramach mobilizacji alarmowej z 23 sierpnia 1 batalion saperów dla 1 Dywizji Piechoty Legionów (dowódca kpt. Tadeusz Wejtko) i 19 batalion saperów dla 19 Dywizji Piechoty (dowódca mjr Stanisław Maculewicz). Uczestniczyły one w wojnie obronnej w szeregach swoich związków taktycznych.
Już 8 września wojska niemieckie podeszły pod Warszawę. Połączone sztaby wojsk sojuszniczych już 12 września uznały, że wojna w Polsce została rozstrzygnięta i postanowiły nie podejmować działań ofensywnych. W czasie gdy polskie dywizje odpierały niemieckie ataki, 17 września Armia Czerwona wkroczyła na ziemie polskie. Armia Czerwona do ataku na Polskę użyła znacznych sił. Celem działań agresora była linia Wisły. Opór najeźdźcy, wbrew dyrektywom naczelnego wodza, stawiły jednostki Korpusu Ochrony Pogranicza oraz oddziały Wojska Polskiego. Do rangi symbolu urosła obrona Grodna, gdzie do walki przystąpiła młodzież, atakująca radzieckie czołgi butelkami z benzyną. Do spotkania Armii Czerwonej z jednostkami niemieckimi doszło w Brześciu nad Bugiem. Dnia 23 września żołnierze obu agresorów przedefilowali ulicami miasta.
      Po bitwie nad Bzurą i wejściu armii radzieckiej los Polski był przesądzony. Dnia 19 września zakończyła się bohaterska  obrona Oksywia. Na wybrzeżu do 2 października walczył już tylko Hel. Od 17 do 26 września w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim rozstrzygnął się los resztek Armii „Kraków” i utworzonej 4 września Armii „Lublin” gen. Tadeusza Piskora. Dnia 28 września Warszawa zaprzestała walki. Następnego dnia skapitulował Modlin. Ostatnia wielką polską jednostką, która złożyła broń, była dowodzona przez gen. Franciszka Kleberga Samodzielna Grupa Operacyjna „Polesie”. Walcząc najpierw z Rosjanami, a potem z Niemcami, stoczyła ona pod Kockiem ostatnią bitwę wojny obronnej i skapitulowała 5 października.
Bilans zmagań we wrześniu 1939r. był dla Polaków tragiczny. W walkach z Niemcami poległo prawie 70 tyś żołnierzy, a niemal 133 tyś. zostało rannych. Do niewoli niemieckiej trafiło ok. 420 tyś. żołnierzy i oficerów. Straty w walce z Rosjanami nie są dokładnie znane. Prawdopodobnie poległo w boju lub zostało zamordowanych ok. 6-7 tyś. żołnierzy. Według nie do końca wiarygodnych źródeł radzieckich do niewoli trafiło blisko 240 tyś. żołnierzy oraz ponad 300 tyś. innych funkcjonariuszy służb mundurowych. Nie są znane dokładne straty poniesione przez ludność cywilną, ale osiągnęły one ok. 300 tyś. osób.
Wehrmacht w czasie napaści na Polskę stracił ponad 16 tyś. zabitych, 27 tyś. rannych i 5 tyś. zaginionych. Rosjanie przyznali się do 1 tyś. zabitych i 2-3 tyś. rannych.

Opracowano na podstawie:
– A. Czubiński, W. Olszewski „Historia Powszechna 1939-1994” wyd.naukowe
UAM, Poznań 1996;
– 3 Włocławski Pułk Pontonowy im. gen.Karola Sierakowskiego, Oficyna
Wydawnicza „Ajaks”. Pruszków 1994;
– R. Dolecki, K. Gutowski, J. Smoleński „Po prostu Historia”, wyd. Szkolne
i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012;
– Wikipedia – Wolna Encyklopedia;